Pierwiosnki, prymulki - odmiany, uprawa, rozmnażanie

Pierwiosnki (Primula) to niewielkie byliny kwitnące już od marca aż do maja. Dostępne w dużym wyborze odmiany pierwiosnków w intensywnych i różnorodnych barwach sprawiają, że prymulki są chętnie uprawiane zarówno w ogrodach, jak i w mieszkaniach. Poznaj najciekawsze gatunki i odmiany pierwiosnków, wymagania co do uprawy pierwiosnka oraz sposoby na rozmnażanie pierwiosnków we własnym zakresie.

Pierwiosnek (Primula)
Fot. pixabay

Jak wygląda pierwiosnek?

Pierwiosnek, określany też jako prymulka, to niewielka bylina osiągająca przeważnie do 25 cm wysokości. Nieduże 6-7 płatkowe kwiaty, zachwycające intensywnymi barwami, wyłaniają się z gęstej rozety mięsistych, omszonych liści. W sprzyjających warunkach pierwsze pierwiosnki zakwitają już w marcu (pierwiosnek lekarski, p. wyniosły, p. bezłodygowy, p. ząbkowany, p. gruziński, p. łyszczak). W kwietniu i maju kwitnie już większość gatunków pierwiosnków.

Pierwiosnki - gatunki i odmiany

Do rodzaju pierwiosnek (Primula) należy ponad 500 gatunków występujących w stanie naturalnym w górach Europy i Azji. W Polsce uprawianych jest kilkanaście gatunków prymulek, a niektóre z nich występują też w ciekawych odmianach. Poniżej przedstawiamy najpopularniejsze z nich.

Pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris), określany też jako pierwiosnek pospolity, to roślina pochodząca z południowej i zachodniej Europy. Tworzy kwiaty w różnych barwach (czerwone, fioletowe, niebieskie, białe). Uprawiany w ogrodzie zakwita w kwietniu, choć rośliny bywają też uprawiane w szklarniach na inne terminy kwitnienia. Po kwitnieniu jego liście wyrastają na dwa razy dłuższe niż w czasie kwitnienia.

Pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris)
Fot. pixabay

Od późnej jesieni do wczesnej wiosny pierwiosnek bezłodygowy pojawia się w sprzedaży w kwiaciarniach, dzięki czemu jest to najbardziej znany gatunek pierwiosnka. Jeżeli roślinę zakupiliśmy wczesną wiosną, możemy wysadzić ją na rabatę w ogrodzie, którą będzie zdobiła w kolejnych latach. Jeżeli natomiast kupiliśmy roślinę nieco wcześniej, w zimie, po kwitnieniu należy ją przezimować w jasnym ale zimnym pomieszczeniu (w temperaturze od 0 do 4°C).

Prymulki posadzone do ogrodu wiosną mogą kolejne zimy spędzać w gruncie pod warunkiem starannego ich okrycia na zimę (gatunek zaliczany jest do strefy mrozoodporności roślin 6). Ten gatunek pierwiosnka najlepiej rośnie w półcieniu, choć toleruje także stanowiska słoneczne.

Pierwiosnek omszony (Primula pubescens)
Fot. Ralf Wimmer, domena publiczna, Wikimedia Commons

Pierwiosnek omszony (Primula pubescens) - kwiaty ciemnowiśniowe, fioletowe lub brązowawe, często dwubarwne z jasnym środkiem. Podobnie jak pierwiosnek bezłodygowy, jest popularny w uprawie doniczkowej ale nadaje się także na ogrodowe rabaty. Kwitnie w kwietniu. Preferuje półcień i gleby wapienne. W ogrodach zimuje dobrze. Przypisany jest do strefy mrozoodporności roślin 5.

Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior)
Fot. pixabay

Pierwiosnek wyniosły (Primula elatior) to bylina kojarzona z tradycyjnymi ogrodami wiejskimi, osiągająca od 10 do 25 cm wysokości. Kwitnie od marca do kwietnia tworząc kwiatostany złożone z około 10 nieco zwisających żółtych kwiatów. Doskonały do sadzenia na rabatach w większych grupach po 10 - 20 sztuk. Preferuje stanowiska półcieniste i jest w pełni mrozoodporny.

Pierwiosnek chiński (Primula praetinens) to gatunek wyróżniający się charakterystycznymi, ozdobnymi, owalnymi i mocno ząbkowanymi liśćmi. Kwiaty są różnokolorowe, w zależności od odmiany. Kwitnie od marca do kwietnia i świetnie nadaje się na rabaty ogrodowe. Stanowisko uprawy powinno być półcieniste. Gatunek wytrzymały ale nie znosi przymrozków.

Pierwiosnek gruziński (Primula juliae)
Fot. Salvor Gissurardottir, domena publiczna, Wikimedia Commons

Pierwiosnek gruziński (Primula juliae) to prymulka pochodząca z Kaukazu, gdzie porasta stanowiska wilgotne i skaliste zbocza. Kwiaty w odcieniu fioletowym pojawiają się w marcu i kwietniu. Liście mocno karbowane. Wysokość do 10 cm. Doskonały na rabaty ogrodowe i skalniaki ulokowane w miejscach półcienistych.

Pierwiosnek japoński (Primula japonica)
Fot. depositphotos

Pierwiosnek japoński (Primula japonica) to jeden z wyższych pierwiosnków, dorastający do 50 cm wysokości. Kwiaty ciemnoczerwone ukazują się w kwietniu. Liście podłużne, jasnozielone. Może być sadzony na ogrodowych rabatach. Doskonale wygląda posadzony nad brzegiem oczka wodnego. Preferuje stanowiska półcieniste.

W sprzedaży można spotkać ciekawą odmianę pierwiosnka japońskiego 'Miller's Crimson' o intensywnie czerwonych kwiatach z ciemniejszym oczkiem.

Pierwiosnek kwiecisty (Primula florindae) to prymulka kwitnąca dość późno, bo dopiero latem. Kwiaty pachnące, barwy jasnożółtej. W sprzyjających warunkach może osiągać nawet do 100 cm wysokości. Do sadzenia w ogrodach, świetnie sprawdza się nad oczkami wodnymi. Najlepiej rośnie w półcieniu, choć na stanowiskach wilgotnych przy oczku wodnym radzi sobie też w pełnym słońcu.

Pierwiosnek lekarski (Primula veris)
Fot. pixabay

Pierwiosnek lekarski (Primula veris), określany też często jako pierwiosnek wiosenny, to roślina występująca głównie w Europie. Do niedawna licznie występował również na polskich łąkach ale obecnie jest bardzo rzadki. Kwiaty barwy jasnożółtej, pędy osiągają długość do 20 cm. Na ogrodowych rabatach kwitnie od drugiej połowy kwietnia. Wymaga stanowisk półcienistych i wapiennych gleb.

Pierwiosnek łyszczak (Primula auricula)
Fot. depositphotos

Pierwiosnek łyszczak (Primula auricula) to gatunek występujący naturalnie w Pieninach i Tatrach, gdzie porasta skały wapienne. Kwiaty barwy żółtej, liście omączone, zebrane w rozety. Kwitnie od kwietnia do maja. Wymaga stanowisk półcienistych. Świetnie sprawdza się sadzony na skalniakach między wapiennymi skałami.

Pierwiosnek Siebolda (Primula Sieboldii)
Fot. depositphotos

Pierwiosnek Siebolda (Primula Sieboldii) wytwarza kwiaty barwy białej lub białoróżowej, zebrane w baldachy. Można uprawiać na ogrodowych rabatach, najlepiej wśród roślin rozwijających się późną wiosną, gdyż po przekwitnięciu część nadziemna często zamiera. Kwitnie w maju, Wymaga miejsc półcienistych.

Pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata) tworzy kuliste kwiatostany barwy fioletowej, purpurowej lub białej. Zakwita na przełomie marca i kwietnia. Liście pomarszczone, grube, skórzaste. Osiąga wysokość do 20 cm. Dobrze rośnie w półcieniu i jest wystarczająco mrozoodporny.

Pierwiosnek ząbkowany 'Alba'
Fot. depositphotos

Gatunek ten jest dostępny w kilku odmianach, z których wyjątkowo ciekawie prezentuje się pierwiosnek ząbkowany 'Alba' o drobnych, białych kwiatach, oraz pierwiosnek ząbkowany 'Rubin', kwitnący na czerwono i fioletowo.

Pierwiosnki - zastosowanie

Pierwiosnki stanowią wiosenną ozdobę rabat i ogrodów skalnych. Ze względu na mocne kolory i preferowane stanowiska półcieniste, prymulki najlepiej prezentują się sadzone pod większymi drzewami lub krzewami liściastymi i iglastymi. Pięknie komponują się z bluszczem pospolitym i winobluszczem.

Na ogrodowej rabacie dobrym towarzystwem dla prymulek będzie też niezapominajka, bratek ogrodowy, stokrotka, ciemiernik, trawy ozdobne i różne gatunki roślin cebulowych.

Gatunki pierwiosnków preferujące stanowiska wilgotne (pierwiosnek japoński czy kwiecisty) można sadzić w pobliżu zbiorników wodnych, a te wymagające pełnego słońca (pierwiosnek gruziński, lekarski, bezłodygowy) w ogrodach skalnych.

Pierwiosnki kwitnące na ogrodowej rabacie
Fot. depositphotos

Pierwiosnki - uprawa i wymagania

Pierwiosnki najlepiej rosną w rozproszonym słońcu lub nawet półcieniu, ale dostosują się także do miejsc nasłonecznionych. Wymagania glebowe zależą od gatunku, ale większość dobrze czuje się na glebach przepuszczalnych, gliniastych, wilgotnych i próchniczych.

Pierwiosnki wymagają obfitego podlewania. Zwłaszcza, gdy rosną w miejscu nasłonecznionym. W takich warunkach najlepiej czuje się pierwiosnek bezłodygowy, gruziński i lekarski. Jednocześnie te byliny są wrażliwe na nadmiar wody w podłożu, zwłaszcza zimą. Dobrze jest znaleźć im stanowisko w naturalny sposób zabezpieczone przed stojącą wodą np. na podwyższonej rabacie.

Pierwiosnek lekarski (Primula veris) posadzony w ogrodzie
Fot. depositphotos

Prymulki nie wymagają nawożenia o ile przed posadzeniem przygotowaliśmy dla nich ziemię próchniczą i bogatą w składniki pokarmowe. Taką ziemię można z łatwością przygotować, dodając do ziemi ogrodowej kompost. O sporadyczne dokarmienie roślin można się pokusić w przypadku uprawy doniczkowej, a i to tylko wtedy, gdy podłoże, w którym rosną pierwiosnki jest mało zasobne w składniki mineralne.

Żeby długi czas cieszyć się kwitnącymi pierwiosnkami w domu należy ustawić doniczki w miejscu chłodnym i półcienistym, na przykład na parapecie okna z wystawą północną. Im w mieszkaniu cieplej, tym prymulka będzie kwitła krócej.

Pierwiosnek - zimowanie

Pierwiosnki są mrozoodporne, wytrzymują temperaturę nawet -20°C. W czasie bezśnieżnych zim, narażone są jednak na suszę fizjologiczną, co prowadzi do ich obumierania. Dlatego późną jesienią warto osłaniać je stroiszem, korą ogrodową lub suchymi liśćmi. Gatunki mniej odporne na mróz, takie jak pierwiosnek bezłodygowy i pierwiosnek ząbkowany, można uprawiać w doniczce lub na zimę przesadzić do pojemnika i postawić w chłodnym i jasnym pomieszczeniu, zabezpieczonym przed mrozem.

Sadzenie pierwiosnków do balkonowej skrzynki
Fot. depositphotos

Pierwiosnek - rozmnażanie

Pierwiosnki rozmnaża się na 3 sposoby:

Rozmnażanie pierwiosnków przez podział kęp - najprostsza metoda rozmnażania pierwiosnków, najlepiej sprawdza się w przypadku pierwiosnka ząbkowanego. Zwykle podział wykonuje się od razu po wykopaniu byliny. Roślinę dzielimy na części, tak, aby każda z nich miała kilka wierzchołków wzrostu. Następnie skracamy liście oraz korzenie i sadzimy rośliny bezpośrednio na miejsce stałe, po czym obficie podlewamy.

Rozmnażanie pierwiosnków przez wysiew nasion - nasiona pierwiosnków: wyniosłego, bezłodygowego i gruzińskiego wymagają kilkutygodniowej stratyfikacji w temperaturze poniżej 0°C. Nasiona wysiewa się od września do listopada. Pierwiosnki wyniosły i bezłodygowy można dodatkowo wysiewać od lutego do kwietnia.

Nasiona pierwiosnków wysiewamy do pojemnika wypełnionego mieszanką piasku i torfu ogrodniczego w stosunku 1:1. Zaczną wschodzić po kilku tygodniach. Kiedy sadzonki mają 2-3 liście, można je przesadzić na miejsce stałe.

Rozmnażanie pierwiosnków przez sadzonki korzeniowe - rośliny mateczne wykopujemy przed nadejściem zimy z jak najdłuższymi korzeniami i przechowujemy zabezpieczone przed mrozem w chłodnym pomieszczeniu. Na górnych częściach korzeni pierwiosnków występują słabo widoczne pąki śpiące, dlatego tych korzeni nie tniemy na mniejsze sadzonki, ale sadzonkujemy w całości, umieszczając ukośnie w podłożu. Gotowe, ukorzenione sadzonki wysadza się do gruntu w maju lub czerwcu.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Opracowano na podstawie:
1. Marcinkowski J., Byliny ogrodowe, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa, 2002 s. 339-343;
2. Grabowska B., Kubala T., Encyklopedia bylin, Zysk i S-ka, Poznań 2011 s. 716-722;
3. Katalog bylin - kwiaty, trawy, paprocie, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., Warszawa, 2018, s. 134-135.

Przeczytaj również:

Kwiaty ogrodowe wieloletnie niskie
Kwiaty ogrodowe wieloletnie stanowią w ogrodzie przysłowiową "kropkę nad i", bowiem dopełniają kompozycje na rabatach. Wśród ogromnej ilości ciekawych gatunków można znaleźć rośliny, które są niskie i świetnie będą prezentować się na brzegu rabaty lub na skalniaku. Oto 10 najciekawszych wieloletnich niskich kwiatów ogrodowych! Więcej...

Kwiaty ogrodowe łatwe w uprawie
Łącząc ze sobą mało wymagające kwiaty jednoroczne i byliny, przy minimum pielęgnacji, możemy stworzyć pięknie i długo kwitnący ogród. Oto 10 łatwych w uprawie kwiatów ogrodowych, które sprawdzą się na każdej rabacie. Wystarczy je posiać lub posadzić i gotowe! Więcej...

Kwiaty na skalniak długo kwitnące
Chcesz aby Twój skalniak był atrakcyjny cały sezon, od wiosny do jesieni? Oto warte polecenia kwiaty na skalniak długo kwitnące, które zachwycają swą urodą przez wiele miesięcy. Te 10 roślin sprawi, że twój skalniak będzie cały obsypany kwiatami! Więcej...