Krzewy ozdobne o jadalnych owocach

Wiele krzewów, sadzonych na działkach i w ogrodach przydomowych jako krzewy ozdobne, rodzi także jadalne owoce, których walorów często nie doceniamy. Tymczasem owoce te mogą mieć zastosowanie kulinarne, będąc doskonałym surowcem na nalewki, wina, soki, dżemy, konfitury czy herbaty. Co więcej, te krzewy ozdobne o jadalnych owocach, występują też powszechnie w stanie dzikim i z pozyskaniem ich owoców nawet poza naszym ogrodem nie będziemy mieli problemu. Warto zatem dowiedzieć się jak je wykorzystać w kuchni.

Uwaga! Niektóre z przedstawionych w tekście owoców krzewów ozdobnych nadają się do spożycia dopiero po przetworzeniu. Poddanie ich gotowaniu lub smażeniu pozwala pozbyć się zawartych w surowych owocach substancji trujących, pozwalając jednocześnie wydobyć ich walory smakowe i odżywcze. Dlatego prosimy o dokładne zapoznanie się z opisami.

Bez czarny 'Variegata' o atrakcyjnym ulistnieniu i owocach na przetwory

Zestawienie krzewów ozdobnych o jadalnych owocach rozpocznijmy od bzu czarnego. Czarny bez (Sambucus nigra) to krzew występujący powszechnie w naszym kraju w środowisku naturalnym, często porastając nieużytki i przydroża. Jest w pełni mrozoodporny, preferuje stanowiska wilgotne i gleby zasobne w azot.

W ogrodach sadzi się głównie odmiany ozdobne bzu czarnego. Ceniona jest forma strzępolistna (Sambucus nigra lacinata) o delikatnie podzielonych zielonych listkach. Odpowiednio przycinana może upodobnić się do krzaka paproci. Rosnąc swobodnie w ciągu 20 lat przekształci się w małe drzewko o wymiarach 4 x 3 m. Warto też zwrócić uwagę na odmianę 'Variegata' o dużych, pierzastych, zielonych liściach z wyraźnym, białym marginesem. Odmiana 'Aurea' jest bardzo odporna, a jej liśćie na słonecznym stanowisku zachowają złoty kolor do jesieni, kiedy to zaczną stopniowo ciemnieć. Ciekawa jest też odmiana 'Aureomarginata' z liśćmi o jaskrawożółtych brzegach. Odmiana 'Guincho Purple' ma liście początkowo zielone, latem stają się ciemno purpurowe, a jesienią czerwienieją.

Od maja do czerwca (czasem nawet do lipca) ozdobę bzu czarnego stanowią białe, silnie pachnące kwiaty (choć np. u odmiany 'Guincho Purple' są one lekko różowe), zebrane w duże i płaskie baldachogrona. W sierpniu na miejscu kwiatów pojawiają się ciemnogranatowe owoce bzu czarnego, które są znakomitym surowcem do produkcji soków i konfitur wzmacniających odporność w czasie jesieni i zimy. Musimy jednak pamiętać, że na surowo owoce te są trujące. Zawarta w nich trucizna zostaje usunięta w czasie gotowania. Muszą też być zbierane w pełni dojrzałości.

Surowcem zielarskim mogą być też kwiaty bzu czarnego, z których przygotowuje się napary używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych, a także w leczeniu chorób reumatycznych. My proponujemy syrop z kwiatów bzu czarnego, nadający napojom niepowtarzalny smak i aromat. Aby przygotować syrop należy 35 w pełni rozwiniętych kwiatostanów bzu czarnego umyć i podzielić na niewielkie segmenty. Następnie zalewamy je zimnym syropem, przygotowanym z 2 kg cukru, 1,5 l wody, 3-4 łyżeczek kwasu cytrynowego i jednej cytryny podzielonej na ósemki. Po dwóch dobach syrop odcedzamy przez złożoną na kilka razy gazę. Rozlewamy do czystych butelek i hermetycznie zamykamy. Można dodawać do herbaty, koktajli i innych napojów. Gorąco polecam!

Kolejna propozycja krzewu ozdobnego o jadalnych owocach to głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna), również występujący pospolicie w Polsce - na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Roślina ta może wyrastać do formy krzewu lub gęsto rozgałęzionego małego drzewa o zaokrąglonej koronie z pędami pokrytymi licznymi cierniami. Jest chętnie stosowana na żywopłoty, gdyż ładnie się zagęszcza, a dzięki cierniom żywopłot jest nie do sforsowania zarówno dla ludzi jak i zwierząt. Późną wiosną pojawiają się białe lub kremowe, silnie pachnące, miododajne kwiaty. Lśniące, klapowane liście jesienią przebarwiają się na czerwonopomarańczowo. Owoce głogu są kuliste, z jedną pestką, o barwie od jasnokoralowej do ciemnobrunatnej. Dojrzewają od sierpnia do października. Zarówno kwiaty jak i owoce głogu wykazują działanie lecznicze. Owoce można spożywać na surowo ale znacznie bardziej nadają się na przetwory. Można z nich np. przygotować kompot.

Głóg jednoszyjkowy. Dobry na owocujący żywopłot!

W celu przygotowania kompotu z głogu zebrane owoce należy umyć, przebrać, usunąć z nich nasiona i przepłukać. Następnie przygotowujemy syrop z cukru (na 1 litr wody dajemy 0,8 kg cukru), doprowadzamy go do wrzenia i odstawiamy. Przekładamy do niego owoce i odstawiamy na 8-10 godzin. Następnie owoce odcedzamy i układamy do przygotowanych słoików, aż do zwężenia. Syrop doprowadzamy do wrzenia, gotujemy 3 – 4 minuty i zalewamy nim owoce w słoikach. Sterylizujemy we wrzącej wodzie (słoiki półlitrowe 20 minut, a litrowe 25 minut).

Kolejnym krzewem ozdobnym, posiadającym wartościowe owoce jest jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), zwany też jarzębem zwyczajnym lub po prostu jarzębiną. W stanie dzikim w Polsce występuje bardzo powszechnie. Jest rośliną często wielopienną, o ładnym, luźnym i wyprostowanym pokroju.

Jarząb pospolity

Od maja do czerwca na jarzębie rozkwitają baldachogrona kremowych kwiatów, a od lipca do października roślinę zdobią kuliste owoce, zebrane w gęstych gronach, początkowo żółte, później szkarłatnoczerwone. Jesienią pięknie przebarwiają się też pierzasto złożone liście jarzębiny. Jest to roślina łatwa w uprawie i tolerancyjna wobec stanowiska.

Uwaga! Owoce jarzębu pospolitego na surowo są bardzo gorzkie i trujące, ze względu na zawartość kwasu parasorbinowego. Przed spożyciem należy je przemrozić lub zanurzyć na chwilę we wrzątku (tzw. blanszowanie). Wówczas tracą zarówno gorzki smak jak i właściwości trujące.

Z owoców jarzębu wyrabia się jarzębiak (wódkę owocową), soki, dżemy, marmoladę, syropy, musy. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. My proponujemy przygotowanie konfitury z jarzębiny na miodzie. W tym celu należy przygotować 1 kg mrożonych owoców jarzębiny, 50 dag miodu oraz dwie szklanki wody. Owoce oddzielamy od szypułek i wkładamy do wody aby się odmroziły. Miód przekładamy do garnka, zalewamy wodą i podgrzewamy do całkowitego rozpuszczenia. Następnie doprowadzamy do wrzenia, wrzucamy jagody i gotujemy nieprzerwanie, aż konfitury nabiorą właściwej konsystencji.

Równie cenionym krzewem ozdobnym o jadalnych owocach (jednak wyłącznie po przetworzeniu) jest kalina koralowa (Viburnum opulus), występująca u nas powszechnie niemal wszędzie, poza Tatrami. W ogrodach uprawia się wiele ciekawych odmian.

Kalina koralowa

Gatunek ten rośnie w formie gęstego krzewu, dorastającego przeważnie do 4 m wysokości. Liście ciemnozielone z 3 - 5 klapami jesienią ładnie się przebarwiają, zazwyczaj na pomarańczowo lub czerwono. Na przełomie wiosny i lata na roślinie pojawiają się płaskie baldachy kremowobiałych kwiatów. Jaskrawoczerwone, owalne owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu, po czym pozostają na krzewach aż przez kilka miesięcy, stanowiąc wspaniałą ozdobę.

Owoce kaliny są jadalne, choć spożywane na surowo okazują się szkodliwe, szczególnie dla dzieci. Nie są też smaczne. Można z nich jednak przygotować orzeźwiający napój. Aby przygotować napój z owoców kaliny potrzebny będzie 1 kg owoców kaliny, 30 dag cukru, 10 dag miodu, woda gazowana i lód w kostkach. Owoce należy umyć i zasypać cukrem. Po około 5 - 6 dniach puszczą sok. Wówczas je przecedzamy i łączymy z miodem. Na stół podaje się w szklankach z dodatkiem gazowanej wody i kostką lodu.

Nasze, chyba dość oryginalne, zestawienie krzewów ozdobnych o jadalnych owocach, zamyka róża pomarszczona (Rosa rugosa). Roślina ta pochodzi ze wschodniej Azji. Sprowadzona do Europy w celach uprawnych szybko rozprzestrzeniła się w środowisku naturalnym. Jako roślina ogrodowa jest łatwa w uprawie, w pełni mrozoodporna, posiada liczne walory ozdobne.

Róża pomarszczona

Krzewy róży pomarszczonej mogą dorastać do 2 m wysokości. Kwitną od czerwca do sierpnia w odcieniach różu i czerwieni, choć pojedyncze kwiaty mogą się rozwijać jeszcze do jesieni. Liście są błyszczące i pomarszczone, jesienią jaskrawo żółte. Owoce są owalne, początkowo jasnozielone i pomarańczowe, w pełni dojrzałości przebarwiają się na czerwono. Są cenionym źródłem witaminy C i surowcem zielarskim. Sporządza się z nich rozmaite przetwory i wina.

Bardzo ceniony jest przepis na powidła z owoców róży po polsku. Do ich przygotowania potrzebne będzie 30 - 40 dag cukru i 1 kg oczyszczonych owoców róży pomarszczonej. Dojrzałe owoce przygotowujemy jak w poprzednich przepisach. Następnie wlewamy do nich szklankę wody i rozgotowujemy, potem przecieramy przez sito. Przecier należy doprowadzić do wrzenia i gotować przez 10 - 12 minut. Następnie rozpuszczamy w nim przygotowany cukier i gotujemy aż powidła nabiorą właściwej konsystencji. Gorące przekładamy do słoików i sterylizujemy we wrzącej wodzie. Słoiki półlitrowe należy sterylizować około 20 minut, a litrowe przez 25 minut.

Jeżeli macie te krzewy w swoich ogrodach, to zachęcam do zbioru i wykorzystania ich owoców. Mam nadzieję, że podane przepisy przypadną Wam do gustu. Smacznego!

Przeczytaj również:

Krzewy owocowe w ogrodzie
Planując nasadzenia w kwaterze sadowniczej nie sposób zapomnieć o krzewach owocowych, które nie są zbytnio wymagające w uprawie, a w podzięce za trud włożony w ich pielęgnację odwdzięczą się obfitym owocowaniem. Zobacz jakie krzewy owocowe są najłatwiejsze w uprawie oraz czym się kierować wybierając krzewy owocowe do ogrodu lub na działkę. Więcej...

Stare odmiany drzew owocowych
Coraz częściej do łask powracają stare odmiany drzew owocowych. Z ogromnym sentymentem młodzi ogrodnicy poszukują starych odmian jabłoni i innych drzew, pamiętanych z ogrodów swoich dziadków. Skąd ten sentyment do owoców pamiętanych z dzieciństwa? Dlaczego stare odmiany drzew owocowych są dziś tak cenione? Zobacz gdzie ich szukać, które odmiany wybrać i jakie są sekrety uprawy starych drzew owocowych! Więcej...

Rośliny sadownicze mało znane - ciekawe drzewa i krzewy owocowe
Planując nasadzenia w przydomowych sadzie warto zwrócić uwagę na rośliny sadownicze mało znane, które rodzą smaczne, bogate w składniki odżywcze owoce. W większości te ciekawe drzewa i krzewy owocowe posiadają też liczne walory ozdobne, wiele z nich jest mało wymagających i wysoce mrozoodpornych. Oto jak stworzyć niezwykły sad, pełen cennych, nietypowych owoców. Więcej...

Opracowano na podstawie: A. i M. Szumińscy, Owoce krzewów ozdobnych, Działkowiec, Nr 10/95, s. 36 oraz Wielka ilustrowana encyklopedia roślin ogrodowych, Reader's Digest Przegląd Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 168-169, 598, 626-627, 690-691.