Jak zimują patogeny roślin uprawnych?

Połowa stycznia to doskonały czas by przy okazji wizyty na działce przyjrzeć się dokładnie drzewom oraz krzewom owocowym. Właśnie teraz, w stanie bezlistnym możemy wypatrzyć charakterystyczne oznaki porażenia uprawianych roślin przez sprawców chorób grzybowych oraz bakteryjnych. To znacznie nam ułatwi ustalenie odpowiedniego programu zabiegów profilaktycznych oraz prewencyjnych, by nasze rośliny pozostały w dobrej kondycji wydając jednocześnie wysoki plon.

Pozostawione w ogrodzie opadłe jesienią owoce i liście, porażone
przez choroby, są źródłem infekcji wtórnej w czasie wiosny

Większość sprawców chorób roślin zimuje dobrze w naszych warunkach klimatycznych i już od wczesnej wiosny jest źródłem infekcji pierwotnych, które mogą doprowadzić do znacznego obniżenia plonów jeśli nie zastosuje się żadnych zabiegów w celu ograniczenia ich występowania w ogrodzie.

Gdzie zimują mikroorganizmy grzybowe
wywołujące najgroźniejsze choroby roślin sadowniczych?

Pod powierzchnią ziemi przeczekuje okres zimowych chłodów większość gatunków grzybów odpowiedzialnych za zaburzenia przewodzenia wody w roślinie, wywołujące kompleks objawów nazywanych powszechnie uwiądem, a także grzyby oraz bakterie powodujące zgnilizny korzeni. Ponieważ bardzo trudno jest zastosować właściwy płodozmian w tego typu uprawach wieloletnich, można tutaj jedynie zapobiegawczo sadzić młode drzewa i krzewy owocowe po wcześniejszym zanurzeniu ich korzeni na kilka minut w roztworze preparatów miedziowych.

Na bezlistnych pędach drzew i krzewów dostrzec można teraz zmiany chorobowe, w których zimuje grzybnia lub kolonie patogenicznych bakterii. Również na powierzchni tak zmienionych pędów można dostrzec skupienia form przetrwalnikowych, które będą źródłem pierwszych infekcji, kiedy tylko przyroda zacznie budzić się do życia. Wyraźne nekrozy pędów świadczą o obecności jednej lub kilku chorób kory, takich jak zgorzel, rak bakteryjny drzew owocowych, monilioza, a nawet zaraza ogniowa.

Brunatne smugi rozchodzące się po całej długości pędu maliny to oznaka porażenia przez sprawcę powodującego przypąkowe zamieranie pędów malin. Słaby wzrost drzew owocowych oraz pojawienie się na pędach niewielkich, dachówkowato ułożonych owocników jasnego koloru to objawy porażenia przez grzyba powodującego srebrzystość liści drzew owocowych.

Kolejne miejsce zimowania sprawców chorób roślin sadowniczych to martwe, wysuszone owoce przerośnięte grzybnią patogenu. Takie struktury są charakterystycznymi zimowiskami dla sprawców brunatnej zgnilizny owoców drzew ziarnkowych oraz pestkowych, moniliozy leszczyny oraz szarej pleśni. Jeśli zobaczymy takie zmumifikowane owoce na drzewach w sadzie, trzeba je koniecznie zebrać i zniszczyć, najlepiej spalić.

Gdzie zimują sprawcy chorób warzyw ?

Zdecydowana grupa patogenów grzybowych, bakterii chorobotwórczych oraz wirusów roślinnych przeczekuje okres zimowy na lub w zainfekowanych podczas ostatniego okresu wegetacyjnego cebulach lub nasionach, przeznaczonych do ponownego wysadzenia wiosną. Taki sposób jest charakterystyczny dla wielu groźnych sprawców chorób pomidorów (mozaika pomidora powodowana przez wirusy, rak bakteryjny czy też cętkowatość pomidora wywoływana przez bardzo żywotne bakterie zachowujące zdolność infekowania dłużej niż 15 lat) oraz fasoli (bakterioza obwódkowa fasoli oraz mozaika zwykła, której sprawcami są wirusy). W cebuli, przeznaczonej do wiosennego wysadzenia w pole, może zimować grzybnia sprawcy mączniaka rzekomego - trudnej do zwalczania choroby grzybowej powodującej duże spustoszenia w uprawach tego warzywa.

Kolejnym miejscem, gdzie mikroorganizmy chorobotwórcze znajdują dogodne warunki do zimowania są pozostawione w polu resztki porażonych roślin. W ten sposób przeczekuje zimę wiele gatunków bakterii min. odpowiedzialnych za występowanie w sezonie wegetacyjnym czarnej oraz mokrej zgnilizny kapustnych. Ten sposób zimowania upodobały sobie też patogeny grzybowe, którym zawdzięczamy występowanie w sezonie takich chorób jak szara pleśń, alternarioza marchwi, chwościk buraka, mączniak rzekomy grochu czy alternarioza pomidora.

Wielu sprawców chorób może także przetrwać w innych organizmach, oczekując na pojawienie się warzyw - gospodarzy na działce czy polu uprawnym. Istotne znaczenie odgrywają tutaj chwasty oraz rośliny wieloletnie. I tak np. w glistniku jaskółcze ziele może zimować wirus odpowiedzialny za mozaikę ogórka. Z kolei na chwastach z rodziny krzyżowych zimuje bardzo groźny sprawca kiły kapusty, a na dzikich psiankowatych wirusy wywołujące różnego typu plamistości i mozaiki pomidora, papryki i bakłażana.

Sprawcy chorób roślin warzywnych mogą także zimować w... organizmach owadów! Do grupy owadów - gospodarzy można zaliczyć mszyce, wciornastki oraz skoczki roznoszące wiele groźnych dla upraw warzywniczych wirusów roślinnych. Warto tutaj dodać, że w przyrodzie występuje pewna grupa wirusów, które po pobraniu z sokiem zakażanej rośliny przez mszyce, zadomawiają się w ciałach swoich gospodarzy i tam namnażają. Organizm owada staje się tym samym źródłem infekcji kiedy tylko mszyca wbije kłujkę w tkanki zdrowej rośliny by się pożywić.

Jak długo formy przetrwalnikowe stanowią zagrożenie?

Formy przetrwalnikowe, wytworzone tuż przed nadejściem niesprzyjających warunków środowiskowych (czyli przed nastaniem zimy) mogą tkwić w uśpieniu nawet 10 lat, zanim stracą zdolność infekowania rośliny - żywiciela. Oczywiście różni sprawcy mają zróżnicowaną żywotność. I tak np. dla zgnilizny twardzikowej wynosi ona 3 lata, a dla kił kapusty nawet 8 do 9 lat. Z wirusami roślinnymi przenoszonymi przez owady wysysające soki jest podobnie - niektóre są zdolne do zainfekowania kolejnych roślin jedynie przez kilka godzin po pobraniu przez owada, inne namnażają się w nim przez całe jego życie. Warto tutaj zaznaczyć, że prawidłowo przeprowadzone uprawki po zbiorze plonów, właściwy płodozmian warzyw, odpowiedni dobór odmian odpornych, uregulowany odczyn podłoża oraz zniszczenie wszystkich porażonych części roślin, znacznie ogranicza występowanie chorób w kolejnych sezonach wegetacyjnych.

Przeczytaj również:

Naturalne środki ochrony roślin, czyli ogród bez chemii
Naturalne środki ochrony roślin, oparte na substancjach roślinnych, pozwalają ograniczyć lub całkowicie zaniechać stosowania szkodliwych środków chemicznych. W tej grupie preparatów ochronnych do wyboru mamy naturalne środki ochrony roślin sporządzane samodzielnie, głównie na bazie ziół i chwastów, oraz gotowe biopreparaty do kupienia w sklepie. Oto sprawdzone sposoby na ogród bez chemii! Więcej...

Wiosenne opryski drzew owocowych
Już na przedwiośniu należy pomyśleć o opryskach drzew owocowych. Niska temperatura, a czasem brak słońca powodują, że rzadko wychodzimy do ogrodu. Tymczasem to właśnie o tej porze roku wykonuje się najważniejsze opryski drzew owocowych, które zapobiegną pojawianiu się chorób i szkodników w okresie wegetacji. Które wiosenne opryski drzew owocowych są najważniejsze i w jaki sposób je wykonać? Więcej...

Zaprawianie nasion warzyw i cebul kwiatowych
Zaprawianie nasion jest zabiegiem przedsiewnym, stosowanym w celu zniszczenia chorób i szkodników przenoszonych z nasionami oraz zabezpieczenia nasion przed porażeniem bądź uszkodzeniem przez patogeny glebowe. W wyniku tego zabiegu otrzymujemy lepsze i bardziej wyrównane wschody roślin, młode siewki rozwijają się lepiej i stają się odporne na groźne choroby oraz szkodniki. Więcej...

Emil Gwizdała