Stihl Cash Back
Strona główna / Sadownictwo / Jabłoń domowa - odmiany, uprawa, przycinanie

Jabłoń domowa - odmiany, uprawa, przycinanie

Jabłoń domowa to najpopularniejsze drzewo owocowe w naszym kraju. Daje soczyste i smaczne owoce, pięknie kwitnie wiosną a latem oferuje upragniony cień. Bogactwo odmian jabłoni pozwala dobrać drzewo dostosowane wzrostem do przydomowego sadu oraz własnych preferencji smakowych. Przedstawiamy odmiany jabłoni polecane do ogrodów, a także zasady ich uprawy, pielęgnacji i przycinania.

jabłoń domowa
Jabłoń domowa - Malus domestica
Fot. pixabay

Jabłoń domowa - wartości odżywcze owoców

Jabłoń domowa (Malus domestica) należy do rodziny różowatych (Rosaceae). Jej owoce są źródłem witamin: C, z grupy B, E, K, antyoksydantów i minerałów. Najcenniejsze w jabłkach są jednak pektyny, które wzmacniają układ odpornościowy, regulują poziom cholesterolu i oczyszczają organizm z toksyn. Wapń i krzem zawarte w jabłkach korzystnie wpływają na włosy i paznokcie.

Doceniając wartości odżywcze jabłek, warto zwrócić uwagę, iż poprawiają one trawienie, regulują florę bakteryjną, neutralizują substancje toksyczne, obniżają poziom cholesterolu oraz zapobiegają zaparciom. W 100 g jabłka jest około 52 kcal. Owoce te po spożyciu dają poczucie sytości bez obawy o nadmiar spożytych kalorii.

Na zawartość składników odżywczych w jabłkach wpływ mają nie tylko odmiana ale także dojrzałość i świeżość owoców. Najwięcej wartości odżywczych jabłek znajdziemy w owocach spożywanych na surowo, ale w wielu polskich domach owoce te wykorzystuje się również przygotowując liczne przetwory z jabłek.

Jabłoń domowa - odmiany

Poszukując odmiany jabłoni do domowego sadu zwraca się uwagę na kilka kwestii:

  • odporność drzewa na choroby i szkodniki jabłoni,
  • wytrzymałość na mróz,
  • plenność,
  • siłę wzrostu,
  • walory smakowe jabłek i ich przydatność do przechowywania.

W poszukiwaniu tego idealnego, czasami z sentymentu, można także sięgnąć po wracające do łask stare odmiany jabłoni.

Ze względu na termin dojrzewania owoców jabłonie dzielimy na letnie, jesienne i zimowe.

Letnie odmiany jabłoni

Jabłonie letnie owocują w lipcu i sierpniu, czasem jeszcze we wrześniu. Jabłka na drzewach dojrzewają stopniowo, zazwyczaj są kruche i miękkie. Najlepsze do jedzenia są od razu po zerwaniu z drzewa. Nie nadają się do dłuższego przechowywania i niezbyt dobrze znoszą transport.

Ananas Berżenicki - odmiana odnaleziona w Berżenikach na Litwie, drzewo rośnie silnie, tworząc kulistą, lekko spłaszczoną koronę. Odmiana letnia, owoce dojrzewają w połowie sierpnia i ze względu na grubą skórkę są mało podatne na uszkodzenia mechaniczne. Odmiana odporna na mróz i choroby jabłoni.

Discovery - odmiana letnia, mało wymagająca w uprawie amatorskiej. Drzewo o średniej sile wzrostu. Ma tendencję do przemiennego owocowania ale nie ma skłonności do osypywania się jabłek, można zatem zbierać je w miarę ich dojrzewania. Kulisto-stożkowate, średniej wielkości owoce pokryte są jasnoczerwonym, rozmytym rumieńcem. Delikatny i soczysty miąższ ma słodkawy smak. Owoce dojrzewają na przełomie sierpnia i września. Mało podatna na parcha i zarazę ogniową. Zapylacze: James Grieve, Golden Delicious, Koksa pomarańczowa, Gloster, Elstar, Szamopion, Jonathan.

jabłoń domowa
Jabłka różnych odmian
Fot. pixabay

Katja - odmiana szwedzka o umiarkowanie silnym wzroście i luźnej, kulistej koronie. Nieduże, kulisto-stożkowe jabłka dojrzewają pod koniec sierpnia, w chłodni można je przechowywać do października. Zielonożółtawa skórka posiada ciemnoczerwony rumieniec. Soczyste owoce o kremowo-białym miąższu w smaku przypominają nieco truskawki. Drzewo jest mało wrażliwe na parcha i mączniaka jabłoni. Zapylacze: Oliwka żółta, James Grieve, Cortland, Lobo, Gala, Golden Delicious, Idared, Koksa pomarańczowa, Spartan.

Oliwka Inflancka (Papierówka) - drzewo o średniej sile wzrostu. Wcześnie rozpoczyna owocowanie. Jabłka są średniej wielkości lub małe, dojrzewają w drugiej połowie lipca. Szybko przejrzewają, dlatego nadają się do szybkiego wykorzystania po zbiorze. Owoce są zielonożółte, często z charakterystycznym kantem, zielonkawobiały miąższ jest soczysty i kwaskowaty w smaku. Drzewo jest wytrzymałe na mróz, mało podatne na parcha i mączniaka ale bardzo wrażliwe na zarazę ogniową. Zapylacze: Antonówka zwykła, James Grieve, Jonathan, Koksa Pomarańczowa, McIntosh, Szampion, Wealthy.

Jesienne odmiany jabłoni

Jabłonie jesienne zwykle dojrzewają we wrześniu, czasami ten termin może się przesunąć do października. Rzadko nadają się do konsumpcji od razu po zerwaniu. W pełni dojrzewają, gdy po zbiorach przechowywane są w chłodzie przez 2-3 tygodnie. Lepiej niż jabłka letnie znoszą zarówno przechowywanie jak i transport.

Antonówka Zwykła - drzewo o średniej sile wzrostu. Dosyć wcześnie wchodzi w owocowanie, plonując obficie ale często co drugi rok. Owoce średniej wielkości, kuliste lub owalne o barwie od zielonej do zielonożółtej, zwykle ordzawione przy szypułce. Dojrzewają pod koniec września. Miąższ jest zwięzły, soczysty i kwaskowaty w smaku. Owoce doskonale nadają się na jabłka prażone i na inne przetwory. Odmiana wytrzymała na mróz, dość odporna na parcha jabłoni i mączniaka, wrażliwa na zarazę ogniową. Zapylacze: Oliwka żółta, James Grieve, McIntosh, Lobo, Wealthy.

Delikates - rośnie stosunkowo silnie, korona przybiera kształt kulisty z grubymi konarami i dużą ilością krótkopędów. Odmiana wyhodowana w Polsce. Owocowanie rozpoczyna dość wcześnie, daje średnio obfite plony, często co drugi rok. W pierwszej połowie września dojrzewają duże, kulisto-stożkowate, lekko spłaszczone owoce. Mają zielonkawożółty kolor z czerwonawym, smużkowatym rumieńcem i woskowym nalotem. Soczysty i kwaskowaty miąższ ma kolor biały. W chłodniach owoce mogą być przechowywane do stycznia. Odmiana wrażliwa na zarazę ogniową, mało podatna na parcha i mączniaka. Zapylacze: James Grieve, Wealthy, Golden Delicious, Idared, Jonathan, Spartan.

jabłoń domowa
Owoce jabłoni
Fot. pixabay

Kosztela - bardzo stara, silnie rosnąca odmiana jabłoni. Korona jest gęsta, kulista ze sztywnymi konarami. Do Wilanowa sprowadzono ją pod nazwą 'Wierzbówka Zimowa'. W owocowanie wchodzi dość późno, owocując naprzemiennie. Owoce deserowe, nieprzydatne na przetwory. Dojrzewają w połowie września a do konsumpcji nadają się w październiku. Mają skłonność do opadania.

Ciekawostka!
Kosztela swoją nazwę zawdzięcza królowi Janowi III Sobieskiemu. Podobno kiedyś, na widok niedużych zbiorów zawołał: „kosz tylko?”. Początkowo nazywano je kosztylkami a dopiero później kosztelami.

Malinowa Oberlandzka - odmiana znana w Polsce od XIX w., drzewo rośnie silnie tworząc kulistą koronę. Wcześnie wchodzi w owocowanie, często obficie owocując co drugi rok. Owoce są średnie lub duże, pokryte intensywnym bordowo-czerwonym rumieńcem, dojrzewają w drugiej połowie września. Miąższ aromatyczny, bardzo smaczny z malinowym posmakiem. Jest zielonkawobiały z różowym zabarwieniem pod skórką. Odmiana średnio wytrzymała na mróz i dość odporna na choroby.

Zimowe odmiany jabłoni

Jabłonie zimowe dojrzewają pod koniec września i w październiku. Pełnię smaku osiągają po kilku tygodniach od zbioru, gdy są przechowywane w chłodnym miejscu. Dzięki grubszej skórce nie obtłukują się i dobrze znoszą transport. W chłodniach z kontrolowaną atmosferą mogą być przechowywane nawet przez kilka miesięcy.

Bukówka - stara, polska, zimowa odmiana, rosnąca umiarkowanie silnie, tworząca kulistą koronę. W owocowanie wchodzi dość późno, owocuje bardzo obficie ale naprzemiennie. Jabłka dojrzewają w połowie października, można je dość długo przechowywać. Odmiana jest wytrzymała na mróz i choroby.

Cortland - odmiana o silnym wzroście, dość wcześnie wchodząca w owocowanie, wyhodowana w USA. Posiada kulistą koronę i zwisające pędy. Duże, kuliste, nieco spłaszczone przy szypułce owoce dojrzewają na początku października, w chłodniach można je przechowywać do lutego. Zielonożółta skórka ma wiśniowy rumieniec i pokryta jest woskowym nalotem. Słodki, kruchy i soczysty miąższ ma barwę białą. Odmiana wrażliwa na parcha i mączniaka, mało podatna na zarazę ogniową. Zapylacze: Antonówka, Oliwka żółta, Lobo, Koksa pomarańczowa, Golden Delicious, Idared, Merlose, Spartan.

jabłoń domowa
Jabłka różnych odmian
Fot. pixabay

Freedom - wyhodowana w USA odmiana o silnym wzroście. Tworzy luźną, stożkowatą koronę ze zwisającymi pędami. Owocuje dość obficie, jabłka dojrzewają pod koniec września a w chłodni można je przechowywać do stycznia. Owoce są średniej wielkości o kulisto-stożkowatym, lekko spłaszczonym kształcie. Posiadają cienką, zielonożółtą skórkę z czerwonym rumieńcem. Kremowy miąższ o słodko-kwaśnym smaku jest kruchy i soczysty. Odmiana jest średnio podatna na zarazę ogniową i mączniaka ale odporna na parcha. Zapylacze: Gala, Szampion, Wealthy.

Gloster - niemiecka odmiana o silnym wzroście i stożkowej koronie. Owoce mają kulisto-stożkowaty kształt i dojrzewają na początku października, w chłodni można je przechowywać nawet do marca. Na skórce występuje ciemnoczerwony, rozmyty rumieniec a miąższ ma charakterystyczny, kwaskowaty smak. Jabłoń ta jest średnio podatna na mączniaka, zarazę owocową, raka drzew owocowych i szarą pleśń. Zapylacze: Cortland, Gala, Golden Delicious, Idared, Merlose, Elstar, Szampion.

Golden Delicious - drzewo rosnące silnie, owocujące obficie ale często naprzemiennie. Wymaga przerzedzania zawiązków. Średniej wielkości owoce z początkowo zieloną a po dojrzeniu żółtą skórką mają stożkowaty kształt. Dojrzewają w pierwszej połowie października. Smaczny i soczysty miąższ ma kremowo-żółtą barwę. Odmiana ta jest mało wytrzymała na mróz, podatna na parcha ale odporna na mączniaka. Zapylacze: Golden Delicious, Elstar, Gloster, Idared, Jonathan, Katja, Koksa pomarańczowa, Wealthy, Merlose, Red Delicious.

Jonagold - odmiana silnie rosnąca, owocująca obficie każdego roku. Duże, kulisto-stożkowate owoce pokryte są pomarańczowo-czerwonym, rozlanym rumieńcem. Dojrzewają w pierwszej połowie października. Smaczny i soczysty miąższ ma słodko-kwaskowaty smak. Odmiana ta jest średnio wrażliwa na parcha i mączniaka oraz średnio wrażliwa na mróz. Zapylacze: Gala, Gloster, Idared, Jonathan, Koksa Pomarańczowa, Szampion.

jabłoń domowa
Jabłka różnych odmian
Fot. pixabay

Koksa pomarańczowa - drzewo silnie rosnące, wzrost słabnie z wiekiem. Konary odchodzą poziomo od przewodnika. W owocowanie wchodzi dość wcześnie ale często owocuje naprzemiennie. Nieduże, kuliste i lekko spłaszczone jabłka dojrzewają na przełomie września i października. W chłodniach można je przechowywać nawet do marca. Owoce są żółtawe i okrywa je marmurkowy pomarańczowy rumieniec. Bardzo smaczny i soczysty miąższ ma kolor zielonkawo-kremowy. Odmiana nie jest zbyt wytrzymała na mróz, wrażliwa na mączniaka i średnio podatna na parcha i zarazę ogniową.Zapylacze: Antonówka, Discovery, Delikates, Oliwka żółta, James Grieve, Lobo, Gloster, Elstar, Golden Delicious, Idared, Jonathan, McIntosh.

Ligol - polska odmiana o silnym wzroście, korona ma kształt stożkowaty i jest słabo zagęszczona. Duże owoce o barwie żółtej z czerwonym rumieńcem dojrzewają w pierwszej dekadzie października, w chłodni mogą być przechowywane do lutego. Wytrzymałość na mróz jest średnia. Odmiana średnio podatna na mączniaka i parcha. Zapylacze: Gloster, Idared, Szampion.

jabłoń domowa
Jabłka różnych odmian
Fot. pixabay

Reneta Landsberska - odmiana zimowa, znaleziona w połowie XIX w Lansbergu czyli obecnym Gorzowie Wlkp. Drzewo rosnące szybko i wcześnie wchodzące w owocowanie, które jest obfite ale naprzemienne. Zielone jabłka z pomarańczowym rumieńcem dojrzewają na początku października, w chłodniach można je przechowywać do lutego. Na stanowisku słonecznym i piaszczystej ale niezbyt suchej glebie będzie dobrze owocowała i zdrowo rosła.

Spartanin - rośnie stosunkowo silnie i obficie owocuje. Wymaga przerzedzania zawiązków. Średniej wielkości jabłka są kuliste, lekko spłaszczone z ciemnoczerwonym rumieńcem. Dojrzewają w drugiej dekadzie września. Biały miąższ jest smaczny i soczysty. Drzewo jest dosyć wytrzymałe ma mróz, mało wrażliwe na mączniaka i parcha ale podatne na raka drzew owocowych. Zapylacze: Cortland, James Grieve, Lobo, Elstar, Gala, Gloster, Golden Delicious, Idared, Jonathan, Koksa pomarańczowa, Merlose, Wealthty.

Szampion - polska odmiana o umiarkowanej sile wzrostu. Owoce są średnie lub duże, o kształcie kulisto-stożkowym, pokryte czerwonawym rumieńcem. Dojrzewają w drugiej połowie września, ale w chłodni z kontrolowaną atmosferą można je przechowywać nawet do początku kwietnia. Drzewo mało wytrzymałe na mróz, mało podatne na parcha i zarazę ogniową, niestety podatne na gorzką zgniliznę jabłek. Zapylacze: Delikates, Discovery, Gloster, Golden Delicious, Idared, James Grieve, Lobo, McIntosh, Spartan.

Jabłoń domowa - uprawa

Najlepszym miejscem pod uprawę jabłoni będzie słoneczne, osłonięte od wiatru stanowisko. Starsze jabłonie lepiej znoszą dłuższe okresy suszy, drzewka świeżo posadzone należy regularnie podlewać. Choć drzewa często są wytrzymałe na mróz, wiosenne przymrozki mogą uszkadzać pąki kwiatowe.

Optymalna pod uprawę jabłoni będzie żyzna i wilgotna gleba o lekko kwaśnym odczynie (ok. 6,4 pH). W przypadku niższego pH, należy przeprowadzić wapnowanie gleby. Przed sadzeniem jabłoni stanowisko należy przygotować, wykorzystując przekompostowany obornik lub kompost. Poprawią one strukturę gleby oraz dostarczą potrzebnych składników pokarmowych. Można także stosować nawozy mineralne przeznaczone do drzew owocowych. Odpowiednio dawkowane dostarczą roślinie potrzebnych do rozwoju składniki.

Jabłoń domowa - przycinanie

Prawidłowo przeprowadzone cięcie jabłoni ułatwia pielęgnację drzewa oraz zbiór owoców, które dzięki doświetleniu będą bardziej dorodne. Jabłonie owocują na dwu-, trzy- i czteroletnich pędach, dlatego podczas cięcia usuwa się nadmiar pędów jednorocznych a starsze zastępuje nowymi.

Wyróżnia się 2 terminy przycinania jabłoni:

  1. Cięcie zimowe - wykonywane pod koniec zimy lub na początku wiosny. U młodych drzew jest to cięcie formujące, u starszych - prześwietlające.
  2. Cięcie letnie - wykonywane od lipca do sierpnia, usuwa się wtedy młode, pionowo rosnące pędy, tzw. wilki.

Nowo posadzone jabłonki przycinamy w marcu lub kwietniu, pierwszej wiosny po posadzeniu. Drzewko nierozgałęzione, z jednym pędem głównym tniemy na wysokości ok. 80 cm. W przypadku drzewka z kilkoma pędami bocznymi, zostawiamy od 3-7 pędów i skracamy je do 1/3 długości, natomiast pozostałe usuwamy. Pęd główny również skracamy. Przez kolejne 3-4 lata, pod koniec zimy lub wczesną wiosną przeprowadza się cięcie formujące jabłoni.

U starszych drzew, w podobnym terminie, począwszy od końca lutego do momentu rozpoczęcia wegetacji (początek kwietnia), wykonujemy cięcie prześwietlające jabłoni. Polega ono na usunięciu nadmiaru gałęzi, by światło słoneczne mogło dobrze doświetlić wszystkie owoce, które dzięki temu będą większe. W przypadku starych, zaniedbanych jabłoni często trzeba wyciąć od 1/3 nawet do połowy wszystkich gałęzi.

Letnie cięcie jabłoni polega na usunięciu w lipcu lub sierpniu silnie rosnących wilków. Najmocniejsze z nich powinny zostać usunięte a słabsze pozostawiamy dla owocowania. Termin tego cięcia należy dostosować do pory dojrzewania jabłek, ale nie powinno się go wykonywać później, niż na początku września, ponieważ drzewo musi zdążyć wejść w stan spoczynku przed zimą.

Opracowano na podstawie:
1. Katalog roślin - drzewa, krzewy byliny, Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., Warszawa, 2016, s. 403-404;
2. I. Szot, Jabłonie retro, Działkowiec nr 12/2018, s. 32-33;
3. D. Kruczyńska, Letnie odmiany jabłoni w dawnym stylu, Działkowiec nr 07/2019, s. 34-35;
4. Z. Gruca, Pielęgnowanie starych drzew owocowych, Działkowiec nr 03/2022, s. 30-31;
5. I. Gumowska, Czy wiesz co jesz, Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1985, s.164-166;
6. Magazyn „Mam ogród” nr 4/2016, s. 18-20.

Przeczytaj również: