Jak zrobić bonsai

Bonsai to sztuka miniaturyzacji drzew i krzewów. Słowo sztuka jest tu jak najbardziej właściwe. Sztuką praktyczną jest znajomość technik, wymagań drzewa, zdyscyplinowanie w trosce o okaz. Potrzebne jest jednak także wyczucie artystyczne, by odpowiednio kształtować drzewo, dobrać donicę i zaaranżować otoczenie. Nie jest to łatwe ale jeśli chcesz spróbować, przeczytaj ten poradnik jak zrobić bonsai.

Jak zrobić bonsai, by uzyskać taki efekt?

Co to jest bonsai

Japońskie słowo bonsai składa się z dwóch członów: bon oznacza tacę lub pojemnik, a sai - drzewo, roślinę. Dopasowana donica dopełnia piękna miniaturowego drzewka i stanowi z nim nierozłączną całość.

Bonsai to tak kształtowane drzewo, by mimo wieku zachowało mały rozmiar. Dąży się zasadniczo do tego, żeby formą odzwierciedlało kształt dorosłych, starych okazów drzew danego gatunku. Rośliny sadzone są w charakterystycznych płaskich (poza stylem kaskadowym) donicach.

Trzeba koniecznie pamiętać, że bonsai dzieli się na typ indoor i outdoor. Wyrażenia z języka angielskiego, odpowiednio oznaczające: gatunki przeznaczone do wnętrz i do trzymania tylko poza domem, w ogrodzie.

Rośliny na bonsai

Przykładowe gatunki na bonsai do wnętrz to: pieprzowiec chiński, fikus, pistacja (Pistacia vera), wiąz drobnolistny (inaczej wiąz chiński - Ulmus parvifolia), Sageretia. Przy prowadzeniu bonsai w domu bardzo ważna jest dbałość o to, by zimą nie przechłodzić okazu ani też nie trzymać go w pobliżu grzejników, by drzewko miało dostateczną ilość światła słonecznego i niezbyt suche powietrze. Lista tych wymagań jest bardzo trudna do spełnienia w całości, dlatego - wbrew pozorom - uprawa bonsai w domu jest trudna.

Do uprawy bonsai nadają się właściwie prawie wszystkie gatunki drzew i krzewów - rosnące naturalnie na obszarze Polski: majestatyczny dąb, lipa drobnolistna o urokliwych sercowatych liściach, grab, buk, modrzew, wszelkie sosny i inne. Wspaniałe, efektywne drzewka powstają z gatunków pochodzących z terenów Japonii i Chin, takich jak klon palmowy czy miłorząb japoński. Najpiękniej prezentują się oczywiście wszelkie odmiany ozdobne.

Ważną cechą roślin na bonsai jest wielkość liści. Przykładowo kasztanowiec nawet po ukształtowaniu w formie miniaturowej nadal będzie miał stosunkowo bardzo duże liście, nawet gdy będą dwu- lub trzykrotnie mniejsze, niż u naturalnie rosnących okazów. Gatunek ten nadaje się do prowadzenia tylko w formie dużych bonsai - wysokości około metra.

Dlaczego drzewko bonsai gubi liście?
Bardzo często zdarza się, że drzewko bonsai gubi liście i każdego dnia coraz większą ich ilość znajdujemy wokół doniczki. Dlaczego tak się dzieje i co robić w tej sytuacji? Oto 5 najważniejszych przyczyn opadania liści z drzewka bonsai. Zobacz, jak im zaradzić i uratować ukochaną roślinę! Więcej...

Jak zrobić bonsai - 4 sposoby

1. Sposób najprostszy, ale najmniejsza satysfakcja - zakup gotowego okazu
Zakup gotowego bonsai to metoda pozyskania własnego drzewka najszybsza i zarazem najprostsza, również stosunkowo tania. Należy jednak pamiętać, że sztuka bonsai jest jednak dla wytrwałych i nie oczekujących szybkich efektów. Ponadto rozwiązanie to zazwyczaj niesie za sobą rozczarowania. Sprowadzane masowo drzewka do hipermarketów są często w bardzo słabej kondycji i po czasie przekonujemy się, że zostaje kupującemu rozżalenie i pusta doniczka. Co prawda jest w Polsce kilka profesjonalnych sklepów bonsai oferujących drzewka do wnętrz i do ogrodu, ale ich cena nie jest najniższa, a satysfakcja dużo mniejsza niż z samodzielnie stopniowo osiąganych efektów.

2. Ukształtowanie zakupionej w szkółce rośliny
Krótka droga do celu, jednak dająca satysfakcję z dokonanych poszukiwań w szkółkach, własnego wyboru i samodzielnego ukształtowania krzewu lub drzewka. Aby zrobić bonsai trzeba zakupić roślinę co najmniej kilkuletnią. Kluczowym kryterium jest grubość pnia i gęstość korony. Ważna jest też znajomość podstawowych stylów bonsai i trochę wyobraźni, by - patrząc na kupowaną roślinę - móc wyobrazić sobie, jak ją ukształtujemy, jak będzie się prezentować.

Po powrocie do domu postawmy krzew na poziomie oczu i obejrzyjmy go kilkakrotnie z każdej strony, aż wybierzemy przednią, reprezentacyjną stronę.

Formowanie bonsai rozpoczynamy od wycięcia gałęzi krzyżujących się, nie pasujących do przemyślanego układu, zbyt długich, wybiegających poza koronę. Dla równowagi przytniemy także korzenie. Wycina się przede wszystkim tzw. korzeń palowy, czyli gruby główny korzeń - jest on odpowiedzialny za stabilne utrzymanie drzewa, a mniej za dostarczanie składników odżywczych. Przycinamy także nazbyt długie cienkie korzenie włosowate. Kolejny etap to nadanie kierunku gałęziom poprzez odrutowanie ich proporcjonalnej grubości drutami. Do kształtowania drzewek używa się drutów aluminiowych lub miedzianych. Miedziany drut jest mocniejszy i mniej się odznacza, ale musi być hartowany, żeby posiadał odpowiednią twardość. Drut aluminiowy jest bardziej miękki. Ważne jest, by nie pozostawić drutu zbyt długo, bo mógłby wrosnąć w drzewko. Roślinę sadzimy w doniczkę przejściową, większą niż docelowa. Może to być tańsza plastikowa donica do bonsai. Po tych zabiegach musimy dać roślinie czas do następnego sezonu, by w dalszych etapach przejść do bardziej artystycznych zabiegów formujących.

Czasem najpiękniejsze formy bonsai tworzy sama natura

3. Pozyskanie ciekawych form z natury
Można też zrobić bonsai z rośliny pozyskanej z natury. Ten sposób na zdobycie drzewka nazywa się z języka japońskiego Yamadori. Można znaleźć niesamowite okazy ukształtowane przez samą przyrodę - okazy, które po krótkiej opiece (około 3 lat) i małej "poprawce natury" mogłyby trafić prosto na wystawę. Poszukiwania można rozpocząć wszędzie, ale najbardziej prawdopodobne jest znalezienie "skarbów" w regionach, gdzie warunki nie są łaskawe, czyli w górach między skałami, albo na obrzeżach lasów, gdzie sarny podgryzają regularnie młode przyrosty.

Najlepszą porą do pozyskiwania drzew i krzewów jest wczesna wiosna, tuż przed rozpoczęciem wegetacji - marzec/kwiecień (do końca kwietnia). Zanim jednak pozyskamy taki okaz z natury, dobrze jest rok wcześniej podciąć upatrzonej sztuce korzenie, wbijając głęboko ostrze szpadla wokół rośliny, w pewnym oddaleniu od jej pnia. W ten sposób, pozostawiając ją jeszcze przez jeden sezon w ziemi, pozwolimy na wykształcenie nowych korzeni tuż przy samym pniu. Można również, jeszcze w lesie, wstępnie przyciąć drzewko.

Należy nadmienić, że każdy teren ma swojego właściciela. Zazwyczaj są to lasy państwowe. By być w zgodzie z prawem, należy uzyskać pozwolenie, w tym wypadku leśniczego, na wykopanie rośliny "z natury".

4. Prowadzenie z nasion lub od młodej siewki
Jest to najdłuższa droga do osiągnięcia zamierzonego celu, czyli naszego okazu bonsai. Daje jednak najwięcej satysfakcji i umożliwia największą kontrolę od samego początku nad kształtowaniem rośliny. Jest to też najtańsze rozwiązanie (poza pozyskaniem z natury). Tak naprawdę dopiero kilkuletnie drzewko można nazwać mianem bonsai. Korzystając z tej metody jesteśmy nagrodzeni możliwością obserwacji rozwoju rośliny od samego początku, wymaga ona jednak najwięcej cierpliwości.

Jak zrobić bonsai - przycinanie i formowanie drzewka

Jak formować bonsai?

W przyrodzie drzewo karłowacieje i nabiera ciekawych kształtów pod działaniem różnych sił natury i na skutek aktywności dzikich zwierząt. Bonzaista stara się te procesy naśladować. Na przykład przygryzanie młodych pędów przez sarny i inne zwierzęta zastępuje się regularnym przycinaniem nowych gałązek.

Innym czynnikiem kształtującym naturalne formy bonsai w przyrodzie, są trudne warunki bytowania. Roślina nie wyrasta do normalnych rozmiarów, gdy nie ma dostatecznej ilości miejsca na rozwój korzeni. Żeby uzyskać ten efekt sadzimy roślinę w płytkim i niewielkich rozmiarów pojemniku, który przyczynić się ma do ograniczenia rozrostu korzeni. Dodatkowo, drzewkom bonsai, zależnie od gatunku i wieku, przycina się korzenie raz lub nawet dwa razy w roku.

Wiatr i mała ilość przestrzeni życiowej kształtują konary drzewa - za pomocą przyciągania (sznurkiem np. w kierunku donicy) lub drutowania gałęzi nadaje się im pożądany pokrój. Konary młodych drzew kierują się ku górze, a starszych bardziej ku dołowi, zatem działania te mają też na celu spowodować wizualne odczucie "starości" okazu.

Style i formy bonsai

Bonsai może być pojedynczym drzewkiem lub ich grupą. Nasadzenie grupowe, tak zwany "lasek" (Yose-uye), to co najmniej pięć (przy ilości mniejszej niż kilkanaście, liczba powinna być nieparzysta) drzew jednego gatunku posadzonych w dużej płytkiej donicy. Innym niestandardowym nasadzeniem jest Saikei, czyli "krajobraz na tacy". Jest to próba odzwierciedlenia całego krajobrazu na obszarze dużej donicy. Kompozycja może składać się z kilku okazów, ze skał, piasku, żwiru, a także z elementów takich jak: miniaturowy domek, figurki postaci ludzkich czy nawet strumień.

Najpopularniejsze formy bonsai:

Forma wzniesiona nieregularna (Moyogi) - zrównoważona korona, pień z kilkoma łagodnymi wygięciami - odchyleniami prawidłowo skierowanymi w lewą lub prawą stronę od ustalonej przedniej strony drzewka. Najczęściej spotykana w naturze a zatem i w sztuce bonsai.

Forma wzniesiona regularna (Chokkan) - forma o prostym pionowym pniu równomiernie zwężającym się ku górze. Gałęzie równolegle rozłożone, często niemalże na obrysie trójkąta. Na kształtowanie w ten sposób nadają się drzewa, które taki układ stożkowy mają w naturze - np. modrzewie i świerki.

Forma z dwoma pniami (Sokan) - cechą charakterystyczną są dwa pnie o jednej podstawie. Ważne jest, by nie były one podobnej wielkości i grubości, by nie powstał efekt przypominający procę. Jeden z pni musi być wyraźnie mniejszy (1/2 lub 2/3 wysokości większego) i cieńszy.

Forma pochylona (Shakan) - pień pochylony jest ewidentnie w jednym kierunku, jednak z założenia pod kątem nie większym niż 45° od pionu.

Forma miotlasta (Hokidachi) - zazwyczaj cienkie gałęzie tworzą koronę w formie dość zwartej półkuli przypominającej gęstą wachlarzowatą miotłę. Dobrze prezentują się w tym stylu drzewa posiadające naturalnie gęstą kulistą koronę. Polecić można do prowadzenia w tym stylu lipę drobnolistną.

Forma literacka (Bunjin) - lekka i subtelna wysmukła forma, raczej wybujała ku górze, z pniem lekko powyginanym, bez bocznych gałęzi do około połowy wysokości.

Forma kaskadowa (Kengai) - pień skierowany prawie pionowo ku dołowi, schodzi w dół, często poniżej podstawy donicy. Donica w tym stylu jest inna niż w pozostałych - jest wąska i wysoka, żeby mogła zrównoważyć ciężar wychylającej się mocno rośliny.

Bonsai posadzone na kamieniu (Ishizuke) - korzenie oplatają skałę/kamień, schodząc z większej wysokości do podłoża.

Doniczka do bonsai

Ważnym i nierozłącznym elementem bonsai jest donica. Pojemnik musi być dobrany proporcjonalnie do rozmiarów drzewka. Szerokość donicy powinna odpowiadać mniej więcej szerokości korony. Wysokość donicy dla pojedynczego okazu powinna być taka jak grubość pnia u podstawy lub nie większa niż dwukrotność grubości pnia u podstawy, ale nie jest to regułą. Istotną funkcję pełnią charakterystyczne duże otwory odpływowe, które osłania się od wewnątrz siatką zabezpieczającą ziemię przed wypadaniem.

Donice polewane w jaskrawych kolorach pasują bardziej do drzew o kolorowych owocach, mocno kwitnących lub najczęściej o silnie wybarwiającym się ulistnieniu, dla podkreślenia tych cech.

Poza standardowymi owalnymi i prostokątnymi kształtami donice mogą występować również w formie "skorupy", donice ręcznie lepione podobne do skały lub wydrążone w skale.

Rafał Rynkiewicz
www.palmatum.pl

Przeczytaj również:

Drzewko bonsai - pielęgnacja w domu
Drzewko bonsai to niezwykła ozdoba każdej kolekcji roślin. Tego rodzaju rośliny to symbol dużego kunsztu i wiedzy. Pielęgnacja drzewka bonsai w domu wymaga stosowania się do określonych reguł i dużej cierpliwości. Jednak efekt jaki można uzyskać jest wart każdego czasu poświęconego na pielęgnację drzewka bonsai. Oto jak pielęgnować drzewko bonsai w domu aby przez lata zachowało swój niezwykły wygląd. Więcej...

Ogród w stylu japońskim - aranżacja, jak zaprojektować, zdjęcia
Ogród w stylu japońskim staje się coraz częściej spotykanym pomysłem na zaaranżowanie ogrodu przydomowego i terenu wokół posesji. Namiastki ogrodów japońskich, a przynajmniej rabaty w stylu japońskim, powstają też czasem w ogrodach działkowych. Jeżeli marzysz o choćby japońskim zakątku w Twoim ogrodzie, zobacz jak zaprojektować ogród w stylu japońskim, czym powinien on się charakteryzować oraz zobacz przykładowe aranżacje i zdjęcia. Więcej...