Zwójki, zwójkówki liściowe - objawy, szkodliwość, oprysk, zwalczanie

Wśród licznych szkodników roślin sadowniczych na uwagę zasługują zwójki liściowe, określane też jako zwójkówki liściowe. Dorosłe motyle nie są szkodliwe, natomiast gąsienice żerujące na liściach, zawiązkach oraz owocach wyrządzają duże straty. Poznaj objawy żerowania zwójek liściowych oraz dowiedz się jakie opryski i sposoby na zwalczanie zwójek poleca się w ogrodowej uprawie roślin.

Zwójka różoweczka - Archips rosana - dorosły motyl
Fot. Bj.schoenmakers, CC0, Wikimedia Commons

Zwójki, zwójkówki liściowe - co to jest

Groźne szkodniki drzew i krzewów owocowych wyżerające tkanki pędów, rozet liściowych, kwiatów, zawiązków owoców i owoców to m.in. motyle z rodziny zwójkowatych (Tortricidae). W naszych sadach zidentyfikowano ponad 20 gatunków zwójek, przy czym najczęściej występują:

zwójka siatkóweczka (Adoxophyes orana),
zwójka bukóweczka (Pandemis heparana),
wydłubka oczateczka (Spilonota ocellana),
zwójka różoweczka (Archips rosana).

Zwójki to małe motyle z szerokimi skrzydłami, które mogą być szare lub brązowe. Wczesną wiosną można dostrzec na roślinach szarozielone gąsienice z ciemnymi głowami. Żerujące gąsienice zwójek przyczyniają się do zwijania liści w kształt rurki - stąd nazwa tych szkodników. W zależności od gatunku motyla, zimują jaja na pędach lub gąsienice w oprzędach na korze. Dorosłe owady latają nocą w różnych okresach wegetacji. W jednym roku wylęga się 1 do 2 pokoleń zwójek.

Zwójki, zwójkówki liściowe - szkodliwość i objawy

Wyjątkowo szkodliwe zwójki żerują na roślinach sadowniczych właściwie przez cały okres wegetacji, od pękania pąków do zbioru owoców. Gąsienice zwójek liściowych są szczególnie aktywne wczesną wiosną - uszkadzają pąki i oplatają przędzą zawiązki liści i owoców, na których żerują.

Zwójka bukóweczka - Pandemis heparana - gąsienica żerująca na liściu
Fot. Michael Kurz, CC BY-SA 3.0 AT, Wikimedia Commons

Owoce, którymi żywiły się zwójki, mają charakterystyczne, płytkie otwory (wydłubka oczateczka) lub szerokie, płytkie, korkowaciejące jamy (zwójka różoweczka). Uszkodzenia liści nie mają większego wpływu na plonowanie roślin, ale uszkodzenia zawiązków i dojrzałych owoców i prowadzą do dużych strat nie pozwalając na ich spożycie oraz przechowywanie.

Zwójki liściowe - zwalczanie, polecane opryski

Eliminowanie zwójek jest kłopotliwe ze względu na różne terminy zwalczania poszczególnych gatunków. Pierwsze zabiegi należy rozpocząć już wiosną. Wspólnym dla większości zwójek terminem wykonywania oprysków jest faza zielonego lub różowego pąka jabłoni. Wykonując oprysk w tym czasie mamy szansę ograniczyć populację tych szkodników nawet do 60%.

Liść uszkodzony przez gąsienice zwójek
Fot. E. Bradford Walker, CC BY-SA 3.0 US, Wikimedia Commons

Najwcześniej uaktywniają się gąsienice wydłubki oczateczki (żółtopomarańczowe lub czerwonobrązowe z czarną głową) a zaraz po nich zwójki siatkóweczki (zielonkawe z żółtymi brodawkami) i w ich przypadku zwalczanie rozpoczynamy najwcześniej, w fazie zielonego pąka jabłoni.

Natomiast optymalnym terminem do wykonania oprysków na gąsienice zwójki różoweczki (żółtozielone z brązową głową) oraz zwójki bukóweczki (zielone z jasnymi brodawkami) jest faza różowego pąka jabłoni.

Jeżeli w swoim ogrodzie zaobserwujemy klika gatunków zwójek, termin zwalczania najlepiej dostosować do najgroźniejszego z występujących szkodników.

Kolejne opryski zwalczające gąsienice II pokolenia należy przeprowadzać w czerwcu, lipcu i sierpniu po stwierdzeniu obecności owadów. Pomocne są tutaj pułapki feromonowe, dzięki którym możemy monitorować obecność zwójek w ogrodzie oraz określić ich gatunek.

Zwójka siewkóweczka - Argyrotaenia ljungiana - gąsienica żerująca na liściu
Fot. Alciphron-Enka, CC BY-SA 4.0, Wikimedia Commons

Ekologiczne zwalczanie zwójek liściowych

Do polecanych oprysków skutecznie zwalczających zwójki na działkach i w ogrodach polecany jest biologiczny środek Lepinox Plus. Jest to ekologiczny środek, bezpieczny dla środowiska i nieszkodliwy dla owadów pożytecznych. Bakteria Bacillus thuringiensis wchodząca w skład tego preparatu infekuje gąsienice zwójek sprawiając, że w krótkim czasie całkowicie obumierają.

Warte uwagi są również ekologiczne opryski na zwójkówki z wykorzystaniem roślin porastających łąki i nieużytki. I tak np. do zwalczania gąsienic zwójek możemy wykorzystać liście i pędy pomidora (1 kg), które zalewamy 10 l wody i wolno gotujemy przez 30 minut. Wywar odstawiamy na 2 godziny, przecedzamy i stosujemy do oprysku rozcieńczony wodą w proporcji 1:3.

Gnojówka i oprysk z liści pomidorów

Krwawnik pospolity jest popularną rośliną pomagającą w walce z chorobami oraz szkodnikami roślin. Żeby przyrządzić ekologiczny wywar do zwalczania zwójek liściowych 1 kg kwitnących, świeżych roślin krwawnika lub 400 g suchego ziela zalewamy 10 l wody, pozostawiamy na 24 godziny a po upływie tego czasu gotujemy przez 30 min. Do oprysku używamy wywaru bez rozcieńczania.

Skoszona trawa ma wiele zastosowań i może być wykorzystana do zwalczania liściożernych gąsienic motyli. Do sporządzenia wywaru na zwójki bierzemy 40 g suchej trawy, zalewamy 10 l wody, pozostawiamy na 24 godziny a po upływie tego czasu gotujemy przez 30 min. Do oprysku używamy wywaru bez rozcieńczania.

Chemiczne zwalczanie zwójek liściowych

Do zwalczania zwójek wykorzystuje się także insektycydy. Chemiczne zwalczanie zwójek liściowych możemy przeprowadzić przy pomocy środków takich jak: Karate Zeon 050 CS (posiada rejestrację do zwalczania zwójki różóweczki na aronii) oraz Mospilan 20 SP zwalczający zwójkę bukóweczkę, zwójkę siatkóweczkę, zwójkę różoweczkę i inne zwójki oraz inne młode gąsienice zjadające liście.

mgr inż. Anna Błaszczuk

Przeczytaj również:

Opracowano na podstawie:
1. J. Achremowicz, Ochrona roślin ogrodniczych, Akademia Rolnicza, Kraków 1993, s. 21-24;
2. J. Boczek, Nauka o szkodnikach roślin uprawnych, PWRiL, Warszawa 1988, s. 225-226;
3. H. Masternak, K. Wiech, Jaki to szkodnik, jaka choroba, Polski Związek Działkowców, Warszawa 1994, s. 18-21;
4. Szkodniki i choroby roślin sadowniczych, PWRiL, Warszawa 1983, s. 31-34.