Dąb - gatunki i odmiany, uprawa, rozmnażanie
Rodzaj Dąb (Quercus) obejmuje około 500 gatunków występujących na całej półkuli północnej. Te okazałe, długowieczne drzewa od wieków stanowią symbol siły i zdrowia. W sprzedaży dostępne są zarówno wysokie, jak i karłowe odmiany dębów. Te drugie mają szansę zmieścić się nawet w niewielkim ogrodzie. Można także spotkać dęby zimozielone. Przedstawiamy gatunki i odmiany dębów polecane do małych i większych ogrodów. Zobacz, jak wygląda uprawa dębu w ogrodzie oraz poznaj sprawdzone sposoby na jego rozmnażanie.
DÄ…b - Quercus
Fot. pixabay
Jak wyglÄ…da dÄ…b
Rodzaj dąb (Quercus) należy do rodziny bukowatych (Fagaceae) i obejmuje kilkaset gatunków drzew. Większość z nich dożywa setek lat. W naturze dęby można spotkać w Europie, Azji, Afryce oraz w obu Amerykach. W Polsce naturalnie występują rodzime dęby: szypułkowy i bezszypułkowy oraz gatunki sprowadzone z innych krajów: dąb czerwony, błotny i burgundzki. W dobie ocieplenia klimatu w ogrodach i parkach można także sadzić zimozielone gatunki dębu: japoński, korkowy i dąb Turnera.
Dęby są drzewami dużymi i rozłożystymi, ale wyhodowano odmiany o rozmiarach pasujących także do małych ogrodów. Liście dębów zazwyczaj są zielone, sztywne, klapowane lub wrębne, najczęściej opadają na zimę (choć istnieją też dęby zimozielone). Jednopienny dąb na tym samym drzewie ma kwiaty męskie i żeńskie, jednak zebrane w osobne kwiatostany. Po przekwitnięciu na dębie rozwijają się orzechy, zwane popularnie żołędziami.
Liście i żołędzie dębu czerwonego - Quercus rubra
Fot. pixabay
Jak szybko rośnie dąb
Dęby są drzewami dość szybko rosnącymi. W ciągu 10 lat dąb średnio dorasta do wysokości od 3 do 6 m. Najszybciej rosną dąb czerwony i dąb błotny, które po 10 latach uprawy mogą osiągnąć 5 - 6 m wysokości.
Dąb - właściwości i zastosowanie
Majestatyczne dęby są ozdobą ogrodu a ich żołędzie pożywieniem wielu gatunków zwierząt i ptaków. Ze względu na długowieczność i wyjątkową urodę dębów hodowcy stworzyli odmiany tych drzew charakteryzujące się niewielkim wzrostem. Ciekawe liście oraz atrakcyjne kolory sprawiają, że dęby doskonale prezentują się jako solitery w ogrodach, parkach oraz na skwerach.
Drewno dębów - twarde i wytrzymałe - stanowi doskonały materiał do produkcji mebli. Dawniej używano go także do budowy okrętów oraz budynków.
Bogate w garbniki kora, liście i żołędzie dębu są od wieków wykorzystywane w medycynie ludowej. Lecznicze właściwości dębu wykorzystuje się do łagodzenia zmian skórnych, żylaków, hemoroidów oraz skaleczeń i otarć. Wyciąg z kory dębu znalazł zastosowanie w kosmetyce - zwalcza stany zapalne skóry głowy oraz wpływa korzystnie na kondycję włosów.
Gatunki dębu zrzucające liście na zimę
Dęby spotykane w Polsce w środowisku naturalnym zrzucają liście na zimę. Wśród tych gatunków znajdziemy największy wybór odmian dębów nadających się do sadzenia w ogrodach.
Dąb bezszypułkowy
Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) naturalnie występuje w Europie, w tym w Polsce. Majestatyczne drzewo dorasta do 40 m wysokości a jego korona jest szeroka i nieregularna. Prosty pień dębu pokrywa szara kora, głęboko bruzdowana i szorstka. Skórzaste liście dębu bezszypułkowego są matowe i gładkie, o krótkich ogonkach. Jajowate liście mają regularne i zaokrąglone klapy. Drzewo kwitnie w kwietniu i maju a owocuje dopiero w wieku 40-50 lat.
Dąb bezszypułkowy - Quercus petraea
Fot. AnRo0002, CC0, Wikimedia Commons
W uprawie dąb bezszypułkowy ma mniejsze wymagania niż dąb szypułkowy i lepiej znosi zacienienie. Ten całkowicie mrozoodporny dąb jest zaliczany do strefy mrozoodporności roślin 5A.
Do ogrodów są polecane odmiany dęby bezszypułkowego o niskim wzroście i dekoracyjnych liściach:
- dąb bezszypułkowy 'Borowiany' o wąskich i długich liściach,
- dąb bezszypułkowy 'Columnaris' o kolumnowym pokroju,
- dąb bezszypułkowy 'Insecata' o liściach zielonych z kremowym marginesem
- dąb bezszypułkowy 'Purpurea' o purpurowych liściach.
Dąb błotny
Dąb błotny (Quercus palustris) dorasta do 20 m wysokości i tworzy koronę o szerokim stożkowym kształcie. Liście dębu błotnego są błyszczące, zielone i ostro klapowane, a jesienią przebarwiają się na czerwono i brązowo. Gatunek ten jest mrozoodporny i tolerancyjny w stosunku do podłoża - urośnie zarówno na glebach suchych jak i podmokłych. Znosi krótkotrwałe zalewania.
Dąb błotny - Quercus palustris
Fot. Ksd5, CC0, Wikimedia Commons
Spośród odmian dębu błotnego warte polecenia są odmiany:
- dąb błotny 'Green Dwarf' to odmiana karłowa szczepiona na pniu,
- dąb błotny 'Green Pilla' o wąskim, kolumnowym pokroju,
- dąb błotny 'Isabel' dorastający do 2 - 3 m wysokości
- dąb błotny 'Swamp Pygmy' osiągający 6 m wysokości.
DÄ…b burgundzki
Dąb burgundzki (Quercus cerris) pochodzi z Europy południowej i Azji Mniejszej i jest jednym z ładniejszych dębów, ale jego drewno ma mniejszą twardość niż innych gatunków. Okazałe drzewo, początkowo smukłe, z czasem staje się rozłożyste. Ciemnozielone liście są grube, lekko pomarszczone a jesienią stają się brązowe. Liście dębu burgundzkiego odznaczają się dużą zmiennością. Czasem nawet na jednym liściu widać po obu stronach nerwu głównego wyraźnie różnice w kształcie blaszki. Żołędzie są duże i głęboko osadzone w miseczkach. Długie frędzelki włosków pokrywają zarówno miseczki żołędzi jak i pąki.
DÄ…b burgundzki - Quercus cerris
Fot. Karduelis, Public domain, Wikimedia Commons
DÄ…b burgundzki znosi półcieÅ„, suszÄ™, toleruje zanieczyszczenia gleby oraz powietrza. Jest dość mrozoodporny, znosi spadki temperatury do -23°C.
Najciekawsze odmiany dębu burgundzkiego polecane do ogrodów to:
- dąb burgundzki 'Argenteovariegata' o zielonych liściach z kremowymi marginesami,
- dąb burgundzki 'Curly Head' dorastający do 3 m wysokości o poskręcanych liściach,
- dąb burgundzki 'Marmorata' to odmiana karłowa o liściach upstrzonych zielonymi plamkami.
DÄ…b czerwony
Dąb czerwony (Quercus rubra) jest gatunkiem pochodzącym z Ameryki Północnej i jest uznawany za inwazyjny, bo zaczyna wypierać nasze rodzime gatunki dębów. Ze względu na łatwą uprawę i walory dekoracyjne jest jednak polecany do uprawy w ogrodach i parkach.
Gatunek ten roÅ›nie szybciej niż inne dÄ™by, a jego wymagania uprawowe sÄ… mniejsze. Jest także mrozoodporny i wytrzymuje spadki temperatury do -40°C. Efektowny dÄ…b czerwony wyróżnia siÄ™ dużymi żoÅ‚Ä™dziami oraz dużymi liśćmi, które jesieniÄ… przebarwiajÄ… siÄ™ na kolor zÅ‚oty lub karminowy.
Jesienne zabarwienie liści dębu czerwonego - Quercus rubra
Fot. pixabay
Do najpiękniejszych odmian dębu czerwonego należą:
- dąb czerwony 'Aurea' o intensywnie żółtych młodych liściach,
- dÄ…b czerwony 'Haaren' to odmiana szczepiona na pniu o kulistej koronie,
- dÄ…b czerwony 'Rocket' o pokroju kolumnowym.
Dąb szypułkowy
Dąb szypułkowy (Quercus robur) jest gatunkiem naturalnie występującym w naszym kraju. To duże i rozłożyste drzewo w sprzyjających warunkach rozwija koronę o rozpiętości nawet do 20 m. Pień rozgałęzia się nisko nad ziemią i jest pokryty bruzdowaną, szarobrązową korą. Zielone liście dębu są sztywne, grube, jajowate i klapowane. Żołędzie dębu szypułkowego o długości 3 cm są zebrane po 2-3 na szypułkach.
Dąb szypułkowy - Quercus robur
Fot. pixabay
Dąb szypułkowy ma spore wymagania glebowe i podobnie jak inne gatunki dębów preferuje miejsca słoneczne i zaciszne. Jest w pełni mrozoodporny, ale młode pędy oraz kwiaty są wrażliwe na wiosenne przymrozki.
Z pośród wielu niewysokich odmian dębu szypułkowego do uprawy w ogrodach warto polecić takie jak:
- dąb szypułkowy 'Concordia' o złocistych młodych liściach,
- dąb szypułkowy 'Irtha' o głęboko powcinanych, strzępiastych liściach,
- dąb szypułkowy 'Variegata' o zielonych liściach z kremowym marginesem.
DÄ…b zimozielony
Znaczna większość uprawianych u nas gatunków dębów traci liście na zimę, ale w rejonach kraju o łagodniejszym klimacie można z powodzeniem uprawiać dęby zimozielone. Ceną za zimozielone ulistnienie jest słabsza mrozoodporność zimozielonych gatunków dębu.
Dąb japoński
Dąb japoński (Quercus acuta) to drzewo zimozielone liściaste występujące naturalnie w Azji. Jego drewno było używane od wieków do produkcji rękojeści toporów oraz różnych narzędzi. Obecnie jest wykorzystywane do wyrobów wysokiej jakości drewnianych mieczy, instrumentów muzycznych i ozdób. Gatunek ten wolno rośnie osiągając 10-15 m wysokości i ma zwartą, gęstą koronę. Skórzaste, eliptyczne liście są osadzone na długich i pomarańczowo owłosionych ogonkach. Ciemnozielone liście dębu japońskiego są eliptyczne i ostro zakończone. Niewielkie, wydłużone żołędzie mają kolor pomarańczowobrązowy.
Dąb japoński zimozielony - Quercus acuta
Fot. Daderot, CC0, Wikimedia Commons
DÄ…b japoÅ„ski preferuje sÅ‚oneczne stanowiska, glebÄ™ wilgotnÄ… i ubogÄ… w wapÅ„. Gatunek ten nie jest w peÅ‚ni mrozoodporny, wytrzymuje spadki temperatury zaledwie do -12°C. Dlatego wraz z nadejÅ›ciem zimy należy go osÅ‚onić agrowłókninÄ….
DÄ…b korkowy
Dąb korkowy (Quercus suber) to zimozielone drzewo uprawiane głównie w Portugalii i Hiszpanii. Drewno tego dębu służy do produkcji korków, którymi zatyka się butelki. Majestatyczne drzewo dorasta do 20 m wysokości i ma szeroką koronę. Dekoracyjnie wygląda pokrzywiony pień dębu korkowego pokryty nierówną, grubą korą. Ciemnozielone liście dębu korkowego są skórzaste całobrzegie lub lekko ząbkowane, a orzechy mają kolor szarobrązowy.
DÄ…b korkowy - Quercus acuta
Fot. pixabay
DÄ…b korkowy nie ma dużych wymagaÅ„ uprawowych. Drzewo to dobrze roÅ›nie w sÅ‚oÅ„cu i półcieniu na przeciÄ™tnej glebie. Znosi spadki temperatury do -20°C, ale mÅ‚ode egzemplarze warto na zimÄ™ osÅ‚aniać przed mrozem i wiatrem.
DÄ…b Turnera
Dąb Turnera (Quercus x turneri 'Pseudoturneri') powstał w wyniku naturalnej hybrydyzacji dębu szypułkowego z dębem ostrolistnym. Drzewo dorasta do 10-20 m wysokości i ma niski, gruby pień, masywne konary oraz rozłożystą koronę.
Gatunek ten najlepiej rośnie w zacisznych miejscach w żyznej i wilgotnej glebie. W korzystnych warunkach liście dębu Turnera utrzymują się przez cały rok. Dość wytrzymały na mrozy dąb znosi spadki temperatury do -24°C, ale zabezpieczony na zimę jest w stanie przetrwać i ostrzejsze mrozy.
DÄ…b Turnera - Quercus x turneri
Fot. pixabay
DÄ…b - uprawa i wymagania
Uprawa dębów w ogrodzie najlepiej udaje się w miejscach w pełni nasłonecznionych, chociaż niektóre odmiany dębów poradzą sobie także w półcieniu. Rodzime gatunki są w pełni mrozoodporne, lecz te obcego pochodzenia, zwłaszcza dęby zimozielone są bardziej wrażliwe na niskie temperatury.
Dęby najlepiej rosną na glebach wilgotnych, żyznych, bogatych w próchnicę chociaż dostosują się także do gorszych warunków siedliskowych. Te długowieczne drzewa mają głęboki system korzeniowy i wytrzymałe, elastyczne pędy. Młode okazy należy przez pierwsze 2-3 lata uprawy regularnie podlewać oraz nawozić wiosną i jesienią - w kolejnych latach nie potrzebują już tych zabiegów.
DÄ…b - przycinanie
Dęby dobrze znoszą przycinanie i podobnie jak inne drzewa wymagają wiosennego cięcia sanitarnego. Żeby miały ładną i regularną koronę po posadzeniu przywiązujemy drzewka do palików. W okresie spoczynku (zimą) usuwamy pędy, które mogłyby konkurować z przewodnikiem. Gdy drzewa osiągną 2-3 m wysokości, zaczynamy formowanie korony dębu - usuwa się najniższe pędy a pozostałe skraca.
Dąb - rozmnażanie
Rozmnażanie dębów jest dość łatwe i możliwe do wykonania we własnym zakresie.
Jeżeli chcemy rozmnożyć dąb w z nasion wystarczy w kwietniu wysiać żołędzie w gruncie lub w nieogrzewanym namiocie foliowym. Rośliny dość wolno się rozwijają - po 2-3 latach osiągają wysokość 40-50 cm.
Popularny jest także sposób rozmnażania dębów przez sadzonki pędowe pobrane z 2-7 letnich drzewek. W czerwcu - po zakończeniu wiosennego przyrostu pędów, ale jeszcze przed wykształceniem pąków - pobieramy 10-20 cm sadzonki wierzchołkowe i umieszczamy w nieogrzewanym tunelu foliowym lub na parapecie. Pojemniki z sadzonkami osłaniamy szkłem lub folią aż do września by zapewnić im podwyższoną wilgotność powietrza. Zimę rośliny powinny spędzić w nieogrzewanym pomieszczeniu, a wiosną - na przełomie marca i kwietnia - można je przesadzić na rozsadnik albo od razu na miejsce stałe.
Dęby można także rozmnażać przez szczepienie. Rozmnażanie dębu tym sposobem wykonujemy w połowie marca w szklarni lub tunelu foliowym. Uniwersalną podkładką dla wielu gatunków dębów jest dąb szypułkowy więc to na niej możemy szczepić zrazy w klin lub na przystawkę boczną. Po zaszczepieniu roślin w tunelu utrzymujemy wysoką wilgotność powietrza oraz temperaturę na poziomie 15°C.
mgr inż. Anna Błaszczuk
Przeczytaj również:
- Drzewa ozdobne do małego ogrodu
- Krzewy ozdobne Å‚atwe w uprawie
- Drzewo jak parasol. Najpiękniejsze drzewa o parasolowatej koronie
- Miniaturowe drzewka ozdobne do ogrodu
Opracowano na podstawie:
1. P. Bąblewski, Szczepienie zimowe gatunków liściastych w Szkółkarstwo 1/2014;
2. W. Bugała, Drzewa i krzewy, PWRiL, Warszawa 1979, s. 161-169;
3. M. Czekalski, Drzewo roku 2001 - Dąb. cz. 2. Gatunki i odmiany zagraniczne w Szkółkarstwo 3/2001, s. 33-35;
4. R. Domańska, Święty dąb w Zieleń Miejska 2020/ 10, s. 42-45.
